AVDIĆA DŽAMIJA KOD BILEĆE – jedinstven tip minareta
Naselje Plana nalazi se na tromeđi puta Bileća-Gacko-Stolac. Postoji mnogo predaja o njenom osnivaču. Prema jednoj, džamija je zadužbina Avde Avdića, koji potječe iz porodice Cuca i koji je rodonačelnik ove porodice.
Džamija u Plani je podignuta 1026.(1617) hidžretske godine, što je bilo vidljivo iz natpisa koji je uklesan na kamenom luku džamijskih vrata na prostoru dimenzija 13×34 cm, natpis u prozi na turskom jeziku koji glasi:
„Časnu džamiju obnovili su stanovnici sela 1. muharema 1210. (18. jula 1795) hidžretske godine, a prvotno je džamija sagrađena 1026. (1617) hidžretske godine“
Džamiju su srušili hajduci ili uskoci iz primorskih krajeva, pa su je mještani 1. muharema 1210. (18. jula 1795) hidžretske godine obnovili.
Imamsku i mualimsku dužnost u Plani od 1907. do 1917. godine vršio je Hasan ef. Fazlagić. Poslije njega imami su bili: Šaćir ef. i Ali ef. Dreca, Rešid ef. Imamović i Mustafa ef. Zahić, koji je bio posljednji imam ove džamije. Zahića i njegove džematlije su 1941. godine ubili udruženi partizansko-četnički ustanici i bacili u Planoj u jamu. Njihovi ostaci do danas nisu pronađeni. Džamija je tada ponovno srušena kada su svi preživjeli muslimani odavde i iz okolnih sela izbjegli.
Džamija je obnovljena 1964. godine u izvornom obliku. Od 1964. godine dužnost imama povremeno je vršio glavni imam džamije u Bileći. U haremu džamije sahranjeni su: Hamza Avdić (1816-1876), Šobo Avdić, umro 1800, Alija Avdić (1841–1926), Ziba Džubur i Arifa Čustović (1941). U Plani su živjele sljedeće porodice: Avdić, Čaović, Durmiš, Đapo, Kovač, Kusturica i dr.
Za izdržavanje džamije i plaćanje njenih službenika vakif je zavještao četiri njive zvane: Luka, Cijepac, Podolje i Osmanagića njive i groblje sa čatrnjom uz džamiju. Vakufu ove džamije pripadaju još groblja u Krivači, Njeganovićima, Šakotićima i Trensuli. Prihodi od ovih nekretnina 1913. godine iznosili su 30 forinti i davani su za plaću imamu koji je vršio imamsku dužnost u ovom mjestu.
Džamija u Planoj pripadala tipu jednoprostornih džamija sa sofama i kamenom četverougaonom munarom. Vanjske dimenzije iznose 11,30 x 7,20 metara. Mihrab džamije, zidan od pritesanih kamenih blokova krečnjaka, širok je 0,86 metara, a njegova visina iznosi 2,30 metara. Minber džamije je kameni ukupne visina 1,83 metara. Munara je od grubo tesanog kamena, približno kvadratična, dimenzija na dnu 2,51 x 2,33 metra, a pri vrhu 2 x 2 metra. Visina je oko 11 metara. Pri samom vrhu munare izvedena su četiri polukružno završena prozorska otvora dimenzija otprilike 50 x 100 cm. Vrh munare izveden je u formi četverostrešnog plitkog krova sa kamenim pokrivačem od ploče i kamenim alemom.
Džamija plijeni svojom ljepotom, jer ima tip minareta koji je jedistven u osmanskoj arhitekturi. Radi se o spoju arhitekture crkvenih tornjeva iz obližnje Dubrovačke republike, odakle su i dolazili graditelji.
Kamene munare kvadratne osnove nalaze se jedino uz džamije u Hercegovini. Munare četvrtastog oblika imale su Telarevića džamija u Bjeljanima kod Stoca, džamije u okolini Bileće: Avdića džamija u Planoj, džamija u Kljunima, Kružnju i Svinjarini, džamije na području Nevesinja: Perkušića džamija u Nevesinju, Čelebića džamija u Donjoj Bijenji, džamija u Kruševljanima, zatim džamija u Glavatičevu kod Konjica, Fatime kadune u Mostaru.
Uz džamiju se nalazi manji harem sa desetak pari nišana, među kojima neki imaju turbane. U tom haremu uz džamiju ukopani su brojni važni ljudi tog doba, s područja istočne Hercegovine. Među njima je i Šabo Avdić, kako se navodi u javnosti kum crnogorskog knjaza Nikole, kada je to područje, ali i džamija imala svojevrsnu zaštitu, odnosno taj period pamti se kao jedan od stabilnih, bez upada, napada, rušenja, paljenja.
Džamija je potpuno porušena tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992-1995. godine. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine proglasila je 2006. godine mjesto i ostatke historijskog spomenika – tadašnje Avdića džamije u Plani, opština Bileća, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Odlukom reisu-l-uleme dr. Mustafe ef. Cerića, džamija je preimenovana, tokom posljednje obnove 2013. godine u Džamija imama Ćamil ef. Avdića, što je danas njen oficijelni naziv.
U džamiji se danas klanjaju džuma-namaz, kao i jedna od centralnih bajramskih proslava na području Bileće, za Ramazanski ili Kurban bajram.
izvor: old.kons.gov.ba
