KAD SU AMERIKANCI PADALI S NEBA – Jugoslavensko rušenje američkih aviona 1946. godine
U ljeto, 9. augusta 1946. godine, iznad Bleda u Sloveniji, avioni Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva su prisilno prizemljili jedan američki avion, a 19. augusta jedan i srušili. Njemački ratni zarobljenici koji su radili u okolini Bleda pomislili su da je izbio rat između SAD i FNRJ, jer akcija nije izgledala slučajno.
Američke vojne vlasti se, poslije rata, nisu obazirale na državnu teritoriju Jugoslavije, nego su je prelijetali kao ničiju zemlju i često su „skraćivali“ put svojih transportnih aviona iz Austrije u pravcu Italije prelijetanjem Slovenije i Jadranskog mora. Jugoslavija je već od prvih slučajeva izrazila proteste i opomene. Tokom ljeta 1946. ovi incidenti su nastavljeni.
Tito je tada naredio da se svaki strani avion koji se nađe u jugoslovenskom vazdušnom prostoru ima prema standardnoj proceduri opomenuti da se vrati, a ukoliko ne posluša – oboriti, bez obzira čije i kakve oznake bude nosio. Kod vazduhoplovne komande u početku je bilo kolebanja – avioni su bili transportni i nenaoružani – ali Tito je bio energičan. Zbog te Titove odluke je 3. augusta 1946. iz Novog Sada u Ljubljanu premješten 254. vazduhoplovni lovački puk.
Već 9. augusta jugoslovenski radarski osmatrači javili su da se u vazdušnom prostoru krećući se u pravcu Ljubljane nalazi nepoznata strana letjelica. U susret nepoznatom avionu poletjeela su dva lovca JAK-3. Američki transportni avion C-47A je pristao na spuštanje tek nakon što je izrešetan mitraljezom. U avionu su se nalazili američka posada i četiri putnika: tri amerikanca, dva mađara i jedan turski oficir. Svi su uspjeli da prežive i ubrzo su pušteni na slobodu. Turski oficir je teško ranjen u ovom incidentu.
Potom, 19. avgusta 1946. jugoslovenski JAK-3 oborio je još jedan transportni avion C-47A . Posada koju su sačinjavali Harold Schreiber, Glen Freestone, Richard Claeys, Matthew Comko i Chester L. Lower je stradala.
Vlada SAD je izdala ultimatum od 48 sati, tražeći kompenzaciju za načinjenu štetu, prijeteći prekidom diplomatskih odnosa. ”Daily News” je tada zahtjevao, kao odmazdu, bacanje atomske bombe na Beograd, a američki državni sekretar James F. Byrnes pozvao je potpredsjednika jugoslavenske vlade Edvarda Kardelja, koji je tada bio u Parizu na mirovnoj konferenciji, najoštrije mu prijeteći. Kardelj je obavijestio Tita o tom razgovoru, pa je uslijedila Titova pomirljiva izjava da avione ubuduće neće obarati. (po povratku iz Pariza Kardelj pričao da su članovi sovjetske delegacije bili oduševljeni što su oboreni američki avioni, ali su i savjetovali: “nemojte oboriti i treći avion”)
Originalni članak australijskog lista “The Sydney Morning Herald” od 23. avgusta 1946. godine, daje nam uvid u Zapadnu verziju priče, u kojoj se tvrdi da su avioni bili putnički, dok je Jugoslavija tvrdila da su bili u pitanju vojni transporteri, što dokazuju i fotografije.
Američka avijacija je, nakon ovih dešavanja, zaobilazila teritoriju Jugoslavije.
