DAHAU – najstariji njemački koncentracioni logor
Dana 29. aprila 1945., 45. pješadijska divizija 7. američke armije oslobodila je Dahau, prvi koncentracioni logor koji je osnovao njemački nacistički režim.
Logor se nalazio na periferiji grada Dahaua, oko 17 kilometara sjeverozapadno od Minhena. Osnovan je 22. marta 1933. godine, samo pedeset dana nakon što je Adolf Hitler preuzeo vlast. Već u prvoj godini postojanja, u logoru je bilo zatvoreno oko 5.000 političkih zatvorenika. U njegove žice i barake najprije su upućivani komunisti i socijalisti, a zatim Jevreji, Romi, masoni, Jehovini svjedoci, homoseksualci, sveštenici Rimokatoličke i nekih protestantskih crkava, disidenti nacističke partije, kao i jedan broj običnih ili tzv. klasičnih kriminalaca. Zatvorenici u Dahauu su korišteni kao radna snaga, u početku u izgradnji i širenju kampa, a kasnije i za proizvodnju naoružanja.
Zbog tog hronološkog prvenstva, ali i zbog načina arhitektonskog uređenja, unutrašnje organizacije i načina funkcionisanja, Dahau je vrlo brzo postao prototip nacističkih koncentracionih logora uopće i sinonim za tu vrstu kazneno-političke ustanove. Sinonim, čije je već samo pominjanje izazivalo jezu kod svih protivnika nacističkog režima. Na zao glas je posebno došao zbog uvođenja mnogih dotad nepoznatih metoda sistematskog terorisanja, mučenja i likvidiranja logoraša, koji su kasnije primjenjivani u svim nacističkim koncentracionim logorima. U njemu su svoj zločinački “zanat” “učili” Rudolf Hes, kasniji komandant Aušvica, Johan Švarcbeher, komadant logora u Ravensbriku i Baranovski, komadant Zaksenhauzena.
Poslije anšlusa Austrije i okupacije Češke, u Dahau su dovedeni protivnici nacizma i iz tih država, a od početka Drugog svjetskog rata i iz svih ostalih zemalja koje su se našle pod nacističkom čizmom.
Dahau je takođe bio prvi nacistički logor koji je koristio zatvorenike u medicinskim eksperimentima. Nacistički „ljekari“ su u Dahauu testirali efekte zamrzavanja i promjene atmosferskog pritiska na zatvorenicima, zaraživali ih malarijom i tuberkulozom i „liječili“ ih eksperimentalnim lijekovima, i primoravali ih da testiraju metode za desalinizaciju morske vode u vodu za piće i zaustavljanje prekomernog krvarenja. Kao rezultat ovih eksperimenata stotine zatvorenika su umrli ili su ostali trajni invalidi.
Hiljade zatvorenika je umrlo ili je pogubljeno u Dahau, a hiljade drugih, kada su postali suviše bolesni ili slabi za rad, je prebačeno u logor smrti Mathausen u blizini Linca u Austriji. U cilju povećanja proizvodnje ratnog materijala, 1944. godine glavni logor je proširen sa desetinama malih kampova napravljenih pored fabrika naoružanja u južnoj Njemačkoj i Austriji. Ovim kampovima je upravljano iz glavnog logora i svi zbirno su se zvali Dahau.
Sa napredovanjem savezničkih snaga u aprilu 1945. godine, Nijemci su prebacili zatvorenike iz koncentracionih logora blizu fronta u Dahau, što je dovelo do općeg pogoršanja stanja i epidemije tifusa. Dana 28. aprila 1945. godine mnogi SS stražari napustili su logor, a 29. aprila glavni logor u Dahau oslobodile su američke trupe nakon kratke borbe sa preostalim čuvarima logora.
Dok su se približili logoru, Amerikanci su pronašli više od 30 željezničkih vagona punih tijelima u raznim fazama raspadanja. Unutar logora bilo je par hiljada mrtvih tijela i 30.000 preživjelih logoraša, nevjerovatno izgladnjelih i izmučenih. Neki pojedinci iz američke vojske koje su oslobodili Dahau bili su toliko uznemirene zatečenim stanjem u logoru da su na licu mjesta strijeljali nekoliko desetina zarobljenih njemačkih stražara. Zvanično je prijavljeno da je na ovaj način ubijeno 30 SS čuvara, dok je prema nekim tvrdnjama taj broj desetorostruko veći. Njemački stanovnici grada Dahaua su primorani da sahrane 9.000 mrtvih zatvorenika pronađenih u logoru.
Tokom postojanja logora Dahaua, kroz glavni logor prošlo je najmanje 160.000 logoraša, a 90.000 kroz manje kampove. Nezvanični podaci ukazuju na to da je najmanje 32.000 logoraša umrlo ili ubijeno, dok je puno veći broj isporučen u druge logore smrti širom okupirane Evrope.
