PODJELA RIMSKOG CARSTVA – granica na Drini?
Početak procesa koji je doveo do podjele Rimskog Carstva na njegov zapadni i istočni dio otpočeo je još u vrijeme cara Dioklecijana (284-305) koji je pokrenuo upravno-teritorijalnu reorganizaciju nužnu obzirom na ogromne razmjere Carstva. U prvoj polovici 4. vijeka nastavilo se administrativno-teritorijalno usložnjavanje Carstva te su osnovane tri velike prefekture: prefektura Istok; prefektura Ilirika, Italije i Afrike te prefektura Galija.
Car Teodosije (379-395) na kraju svog života dijeli Carstvo na zapadni dio koji prepušta sinu Honoriju te na istočni dio koji prepušta sinu Arkadiju. U principu jedinstvo Rimske imperije održavalo se i dalje; nisu postojale dvije carevine nego samo dva dijela jednog jedinog carstva, koje se nalazilo pod upravom dva cara. Zakoni su češće objavljivani u ime oba cara. Kad bi jedan car umro, drugi je imao pravo da imenuje njegovog nasljednika. Međutim, ustvari je veza između dva dijela Carstva bila sve labavija.
No, car Teodosije nije podijelio Carstvo tokom rijeke Drine. Njegovom podjelom cjelokupni Ilirik, dakle, i prostori na kojima se danas nalaze Srbija, Crna Gora, Albanija, Makedonija, Grčka i zapadna Bugarska – pripao je Zapadu. Ipak, poslije njegove smrti (17. januara 395.), Vizgoti su se pobunili i krenuli prema Carigradu, ali ih je od opsade novcem odvratio pretorijanski prefekt Istočnog Carstva Rufin. Ali kad je naredne godine Istočno Rimsko Carstvo nasilno preotelo Zapadu istočni Ilirik, između obje rimske države zavladalo je ogorčeno neprijateljstvo.
Dakle, godine 396. Drina je uistinu postala granicom između dvaju dijelova Rimskog Carstva, ali svega na četrdeset i jednu godinu. Naime, godine 437. zapadnorimska carica Gala Placidija sklapa brak između svog sina Valentijana III i Eudoksije, kćerke istočnorimskog cara Teodosija II. Tom je prilikom carica ustupila čitav Ilirik Istočnom Rimskom Carstvu. Time je 437. granica između dvaju dijelova Carstva „prebačena“ s Drine na, približno, današnju hrvatsko-slovensku granicu. No, na tom se mjestu kratko zadržala jer se već 454. ilirska provincija Dalmacija osamostaljuje u zasebnu državu pod Dalmatincem Marcelinom. Nakon što je Odoakar 476. srušio Zapadno Rimsko Carstvo, već je 480. pod svoju vlast smjestio i Dalmaciju.
Položaj granice između Zapadnog i Istočnog Rimskog Carstva na prostoru jugoistočne Evrope vrlo se često mijenjao. U skladu s rečenim i sam prostor današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije često je mijenjao pripadnost između dvaju dijelova Carstva. Hronološki red pripadnosti tog prostora bio je sljedeći:
- od 337. do 396. prostor današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore u cijelosti je dijelom zapadne sfere Rimskog Carstva. Izuzetak se zbio 357-361, 364, 376. i 378. kad su spomenuti prostori bili unutar posebne prefekture Ilirik;
- od 396. do 437. prostor današnje Hrvatske i Bosne i Hercegovine dio je Zapadnog Rimskog Carstva, a prostor današnje Srbije i Crne Gore od 396. trajno je vezan uz Istočno Rimskog Carstvo;
- od 437. do 455. dio prostora današnje Hrvatske i Bosne i Hercegovine koji je odbranjen od barbarskih invazija dijelom je Istočnog Rimskog Carstva;
- od 455. do 480. dio provincije Dalmacije (dio prostora današnje Hrvatske i Bosne i Hercegovine) je samostalan;
- od 480. do 535. prostor današnje Hrvatske i Bosne i Hercegovine je pod Odoakarovom, odnosno ostrogotskom kontrolom pod vrhovnom vlašću (Istočnog) Rimskog Carstva;
- od 535. do 600. dio prostora današnje Hrvatske i BiH-a koji je odbranjen od barbara dijelom je (Istočnog) Rimskog Carstva.
A onda dolaze Slaveni, potpuno pustošeći antičko naslijeđe, njegova svetišta i gradove. Nijedan spomenik sagrađen do 7. vijeka nije ostao netaknut. Dolaskom Slavena prostor jugoistočne Europe doživio je korjeniti državno-pravni, društveni, etnički, civilizacijski prekid s prijašnjim razdobljima.
Do crkvenog raskola 1054. Drina će uistinu postati jednom od tačaka razdvajanja između katoličkog i pravoslavnog svijeta. Ne zbog Teodosijeve podjele iz 395. već zbog franačkog/zapadnog upliva u zapadni dio bivšeg carstva do rijeke Drine. Međutim, još dugo nakon raskola granica na Drini neće imati radikalno podvajajući značaj. Njega će amortizirati pojava Crkve bosanske koja razdvaja katoličanstvo od pravoslavlja. Tek nakon okončanja katolicizacije Bosne polovicom 15. vijeka za vrijeme bosanskog kralja Tomaša (1444-1461) stvoreni su oslovi za prerastanje Drine u tačku čvrstog prostornog razgraničenja između katoličanstva i pravoslavlja. No, praktički odmah nakon utvrđivanja drinske granice uslijedio je osmanski prodor zapadno od nje. On će, uz ostalo, rezultirati masovnom islamizacijom velikog dijela življa te doseljavanjem pravoslavnih masa na zapadne granice Osmanskog carstva. Time već početkom 16. vijeka Drina gubi svoj prethodno stečeni, granični značaj.
