HISTORIJA SMRADA – sapun i parfem u Evropi
Nehigijenski uslovi, bolest i glad obilježili su srednjovjekovnu Evropu. Ljudi su najviše smrdjeli u srednjem vijeku, kada je epidemija kuge desetkovala stanovništvo Evrope. Tadašnji „naučnici“ s Univerziteta u Parizu objasnili su kralju Filipu IV da je za epidemiju kriv nepogodan položaj Saturna, Jupitera i Marsa. Najbolja prevencija, tvrdili su, jeste održavanje nehigijene.
Srednjovjekovni evropski gradovi bili su zatrpani smećem. Stanovnici su bacali smeće, izmet i urin kroz prozor na ulicu, a sve se to miješalo s blatom i ‘mirisom’ svinja. Kupaonice su postale luksuz, a buhe, uši i ostale bube preplavile bogate i siromašne kuće u većim gradovima, poput Londona i Pariza. Kupanje i lična higijena nisu bili na zavidnom nivou, čak ni među bogatim slojevima stanovništva. „Kupanje ugrije tijelo, ali oslabi organizam i proširi pore. Kupanje može biti opasno, uzrokovati različite bolesti, čak i smrt“, pisalo je u jednom doktorskom dokumentu iz 16. vijeka. U 15. i 16. vijeku, bogati građani, koji su imali kadu, kupali su se dva puta godišnje, a u 17. i 18. vijeku odlučili su da se u potpunosti prestanu kupati. Engleska kraljica Elizabeta kupala se jednom mjesečno. Kraljica Izabela Španska zaklela se 1601. godine da se neće okupati i presvući sve dok traje opsada Ostenda. Opsada je potrajala tri i po godine. Francuski kralj Luj XIV prvi put se okupao kada mu je bilo sedam godina, i to po savjetu ljekara. Kako mu se nakon toga zdravstveno stanje pogoršalo, zakleo se da se više nikada neće oprati, a njegov smrad postao je legendaran. Nakon njegove smrti, plemstvo se i dalje nije pralo, ali je počelo mijenjati odjeću tri puta dnevno. Nakon smrti Luja XIV, Luj Avgust naredio je da se svake sedmice barem jednom s hodnika kraljevskog dvora u Versaju uklanjaju nakupljene fekalije i mokraća.
U to vrijeme, Evropljani su Ruse smatrali perverznim jer su se Rusi kupali makar jednom mjesečno. Engleski kralj Henry IV naredio je svojim vitezovima da se okupaju barem jednom u životu. U pismu, koje je Don Juan Henry Navarra poslao svojoj dragoj Gabrielle d ‘Estrees pisalo je: „Ne kupajte se, moja draga, ja ću vas posjetiti za tri sedmice“. U tim vremenima, muškarci su prali samo ruke i ispirali usta. „Nipošto ne treba oprati lice, jer to može oslabiti vid“, napisao je jedan doktor u 16. vijeku. Što se tiče žena, one su bile nešto čišće – kupale su se dva ili tri puta godišnje. Ljudski smrad nazivan je „mirisom svetosti“.
„U čistom tijelu nečist duh“, glasio je slogan crkvenih redova tog doba. Međutim, ovakvim stavom crkvene vlasti došle su u sukob s Biblijom, koja u nekoliko navrata spominje važnost higijene, jer je „tijelo hram Božji“. Ovakav nedostatak lične higijene u većini Evrope zadržao se do sredine 19. vijeka.
Ipak, nisu se svi Evropljani odbijali kupati. Mnogi historijski dokazi ukazuju da su se u nekim dijelovima kontinenta ljudi kupali svaki dan, uglavnom u javnim kupatilima, te da je u nekim regijama bio običaj da pozovete gosta da se okupa s vama. S druge strane, muslimani su oduvijek izuzetnu pažnju posvećivali ličnoj higijeni i nerijetko se prali i nekoliko puta dnevno, iz potrebe ili iz ritualnih običaja.
Prvi vodovod u Sarajevu sagradio je Isa-beg Ishaković, davne 1461. godine a prvi hamam naredne 1462. godine. „Sve što živi potječe iz vode“ – natpis je koji i danas stoji na šadrvanu uz Gazi Husrev begovu džamiju. Početkom 18. stoljeća Sarajevo ima oko 55 km vodovoda i veliki broj kuća ima česme i kupatila, ima javna kupatila – hamame.
Mladen Marić
