KULTURNO DRUŠTVO “NARODNA UZDANICA” – “prohrvatska” protuteža “Gajretu”
S obzirom na to da se u procesima prisile i pokušaja “nacionaliziranja muslimana” na srpsku ili hrvatsku stranu Muslimansko kulturno društvo “Gajret” formalno priklonio srpskoj opciji, 1924. godine osniva se “Narodna uzdanica”, koja će u suštini također formalno biti prohrvatski orijentirana i u tom smislu neka vrsta protuteže “Gajretu”, ali će suštinski biti angažirana na istom poslu kao “Gajret” – na kulturnom razvoju bošnjačkog naroda i na njegovu boljitku kroz kulturu. I “Narodna uzdanica” osniva internate i čitaonice, stipendira bošnjačke učenike i studente i šalje ih “na škole”, odnosno pokreće i sve druge u ovom vremenu aktuelne oblike kulturnog rada među Bošnjacima, te tako ova dva društva na prvi pogled paralelno, a zapravo suštinski zajednički stvaraju bošnjačku intelektualnu i kulturnu elitu koja je Bošnjacima bila nužna za njihov daljnji razvoj kao naroda, ali i za njihov povijesni opstanak u datim okolnostima.
Rukovodstvo Jugoslavenske muslimanske organizacije je 1922./1923. odlučilo osnovati novo kulturno-prosvjetno društvo pod nazivom “Narodna uzdanica”. Bilo je to prvo društvo Bošnjaka koje je imalo domaći, a ne arapski naziv. Osnovni cilj je bio da se institucionalno parira “Gajretu” i da se neutralizira njegov utjecaj među Bošnjacima. Osnivanje “Narodne uzdanice” tumačilo se potrebom odgajanja muslimanske omladine “u istinskom i narodnom smislu, da bude ponosna i narodna i da osjeća jednakost s narodom našim”.
Ideju za osnivanje Narodne uzdanice dao je Hamzalija Ajanović, poslanik JMO iz Tešnja, a njenu ideološku platformu označio je istaknuti javni i kulturni radnik, književnik Edhem Mulabdić. U ideološkome usmjerenju preovladavala su dva načela: islam i patriotizam. Samim činom osnivanja društva postavljalo se pitanje njegove prohrvatske orijentacije, prvenstveno zbog političke saradnje Jugoslavenske muslimanske organizacije sa Hrvatskom republikanskom seljačkom strankom. Vrh Narodne uzdanice je takve tvrdnje kategorički zanijekao, a sam Mulabdić je izjavio: “Narodna uzdanica je samo jedno prosvjetno i humano društvo i ništa više… (ona) je narodna i ponikla je iz naroda”.
Tokom 1923. izrađena su pravila novog društva, koja je u oktobru iste godine odobrio veliku župan sarajevske oblasti. Međutim, oštro je reagovala beogradska štampa koja je novo društvo proglasila “defetističkim” i neprijateljski raspoloženim “prema Srbiji i celokupnom srpstvu”, zbog čega je Ministarstvo unutrašnjih dela intervencijom ministara Milorada Vujičića 26. decembra 1923. zabranilo djelatnost udruženja i održavanje osnivačke skupštine “Narodne uzdanice”, koja je bila zakazana za 1. februara 1924. godine. Na kraju je, ipak, poslije devet mjeseci političkih zapleta i polemika, u oktobru 1924. u prostorijama Jugoslavenskog muslimanskog kluba, bivšoj kiraethani (čitaonici) na Bentbaši, na istom mjestu gdje je 1903. formiran “Gajret”, održana osnivačka skupština “Narodne uzdanice”.
Budući da se “Gajret” smatrao “prosrpskim” društvom, “Narodna uzdanica” se sve više počela tretirati kao “prohrvatski” opredijeljeno društvo, mada to nikako nije proizilazilo iz njenoga Programa.
Tijela Društva bila su Skupština, Upravni odbor, Nadzorni odbor, predsjednik, zamjenik predsjednika, sekretar, blagajnik, Časni sud. Mjesni odbori slali su godišnje izvještaje Glavnom odboru u Sarajevo. Pri Društvu je djelovao akademski klub Musa Ćazim Ćatić. Predsjedavajući u Narodnoj uzdanici bili su Sead-beg Kulović, Ismail Hadžiahmetović, potpredsjednik je bio Ismet Muftić, član Mjesnog odbora bio je Halid Muftić i drugi.
Stvaranjem “Narodne uzdanice” izostala je podrška u narodu koju su osnivači društva očekivali. Bez obzira na podršku koju je “Narodnoj uzdanici” pružala JMO, novo društvo nije uspjelo potkopati temelje “Gajreta” iz jednostavnog razloga što je “Gajret”, uprkos nacionalno-političkoj orijentaciji koju je zagovarao njegov vrh, uspješno obavljao svoju kulturno-prosvjetnu misiju. Osim toga, “Gajret” je finansijski puno bolje stajao zbog direktne podrške vladajućeg režima, dok je rad “Narodne uzdanice” bio prepušten vlastitim prihodima i članarini, a tu je već kod Bošnjaka bio prisutan “poznati nehaj i nerazumijevanje za ovako važne ustanove”.
Paralelnim djelovanjem “Gajreta” i “Narodne uzdanice” i političkim obračunima koji su se vodili preko ovih društava, dalje je produbljivana nacionalno-politička polarizacija Bošnjaka. “Gajret” je kontinuirano imao podršku vladajućeg režima, dok je “Narodna uzdanica” dijelila sudbinu Jugoslavenske muslimanske organizacije.
Od samog početka udruženje je tražilo materijalnu pomoć za muslimanske učenike u srednjim školama i studente na univerzitetima, ali stipendije je počelo da dodjeljuje zbog finansijskih poteškoća tek od 1925. godine. Pored toga, udruženje je organizovalo društvene večeri kako bi prikupilo sredstva za svoju djelatnost i kurseve opismenjavanja. Nezadovoljstvo rezultatima udruženja i slaba podrška JMO doveli su na kraju do ostavke predsjedavajućeg Asim-bega Dugalića. Na čelo udruženja 1927. došao je islamski teolog Fehim Spaho, brat predsjednika JMO Mehmeda Spahe.
Izbijanjem Drugog svjetskog rata nastupile su nove okolnosti u radu bošnjačkih kulturno-prosvjetnih društava. Vlasti Nezavisne države Hrvatske zabranile su rad “Gajreta” i naredile “Narodnoj uzdanici” da preuzme njegovu imovinu i njegove stipendiste. Međutim, uprava udruženja je dugo odlagala prenos imovine i prihvatila je tek nakon prijetnji da će svu imovinu Gajreta preuzeti Hrvatsko kulturno društvo Napredak.
“Narodna uzdanica” je, također pod direktnim uticajem režima Nezavisne države Hrvatske, 1941. godine promijenila naziv u “Hrvatsko-muslimansko kulturno društvo”. Prilikom promjene naziva “Gajreta” 1929. i prilikom izmjene naziva “Narodne uzdanice” 1941. Godine, većina članstva je bila protivna tim promjenama. Na mjesnoj skupštini “Narodne uzdanice” Sarajevo dio skupštinara odbacio zahtjev za izmjenu naziva društva, naglašavajući kako zahtjevi za izmjenu naziva dolaze od strane ustaša, ali se “hrvatsko ime ne smije identificirati sa ustaštvo”.
Po završetku rata, udruženje nije obnovljeno i zajedno sa “Gajretom” stvoreno je novo udruženje “Preporod”. Kratko je djelovalo između 1945. i 1949, nakon čega su ga vlasti definitivno ukinule. “Preporod” je svoju djelatnost obnovio 1990. godine.
