KOSOVSKI MIT – srpski mit o Kosovskom boju
Ni jedan historijski događaj u srpskoj historiji nije toliko pamćen i slavljen kao kosovska bitka. Zašto, kad je ta bitka završena u stvari porazom srpske vojske?
Kosovska bitka bila je, a i zasigurno će ostati, centralni dio srpske historije. Ova bitka vijekovima inspiriše srpski narod. Bitka se odigrala 28. juna 1389. (ili 15. juna 1389. godine po starom kalendaru).
Mitomanija u srpskoj tradiciji ima duboke korijene, i ona se stalno miješala sa sadašnjošću. Mit svih mitova kod Srba je ipak onaj o Kosovskoj bici 1389. godine. Taj mit je stalno bio živ i uticajan, čak i u novija vremena, baš na 600. godišnjicu Kosovske bitke, kad je srpski lider Slobodan Milošević, 28. juna 1989. na mitskoj kosovskoj ledini Gazimestana najavio nove bitke, koje su u crno zavile cijeli Balkan.
Mit o boju nastaje u XV vijeku i u ranom novom vijeku, a ne u srednjem vijeku. Priča o Kosovskom boju postala je simbol srpskog identiteta, tako da ovaj događaj ima status kakav nema ništa drugo u historiji Srba. Naziv „kosovski mit“ za ovu priču sa ideološkim nabojem ne znači da je sve u njoj lažno, naravno, neki aspekti kosovskog mita su neistiniti, i na historičarima je da pokušaju sklopiti istinitiji prikaz i objasniti kako i zašto je došlo do stvaranja mita jer je do polovice XIX vijeka Vidovdan je bio gotovo nepoznat praznik u Srbiji.
Da su zvona crkve Nôtre Dame u Parizu 1389. zvonila u slavu pobjede srpskog oružja na Kosovu dva dana nakon bitke, ta se patetična i potpuno lažna zvečka i danas među Srbima izgovara kao suha istina. Usput rečeno, glasovi koji o njoj jesu stigli na Zapad, ticali su se učestvovanja bosanskih trupa kralja Tvrtka I Kotromanića u toj bitki, koje su u njoj jedine ostvarile nekakav znatniji uspjeh, što je na neki način bio i red, jer je Tvrtko nosio krunu i srpskog kralja. Naravno, u srpskoj historiografiji i ova činjenica je preskočena i zanemarena.
Dalje, srbijanski historičari slabo ili gotovo nikako ne spominju albanske snage u Lazarevoj vojsci, dok im albanski daju istaknuto mjesto. Zabilježeno je da je Teodor Muzaka poveo veliku grupu Albanaca da se pridruže Lazarevoj vojsci, zajedno sa drugim albanskim plemićima, i da je poginuo u bici. Mitska prerada kosovskog boja takođe ignoriše činjenicu da su se na osmanskoj strani borili sultanovi kršćanski vazali, među kojima i etnički Srbi.
Najuočljivija nit koja se pojavljuje vrlo rano jeste srpski pravoslavni kult kneza Lazara. Knez Lazar je postao utjelovljenje svih onih koji su se borili za odbranu kršćanstva i postao svetitelj, čiji primjer treba slijediti. Njegov izbor je Srbe učinio „nebeskim narodom“, narodom izabranim od Boga. U narodnoj pjesmi „Kneževa večera“ vrši se povezivanje kneza Lazara s Isusom Kristom. Knez Lazar Hrebeljanović je u kosovskom boju svjesno žrtvovao svoje „zemaljsko carstvo“ da bi zadobio „carstvo nebesko“.
Priča o navodnoj izdaji Vuka Brankovića se postepeno razvijala nakon bitke. Nekoliko godina nakon bitke, jedan katalonski autor je došao do potpuno drugačije priče, u kojoj se Lazarov zet (Vuk Branković) ne optužuje za zavjerenički čin izdaje, nego jednostavno zato što je napustio bojno polje kad je Lazar poginuo: „vratio se na svoju zemlju da vlada“. Konstantin Filozof koji je proveo neko vrijeme na dvoru Lazarevog sina prije nego što je napravio svoj prikaz 1430. godine, nigdje ne spominje izdaju. Prvi pisani izvor u kojem se Vuk Branković naziva izdajicom jeste knjiga historije koju je 200 godine nakon bitke objavio dubrovački monah Mavro Orbini. Vuk Branković nije bio nikakva izdajica, jer se do kraja borio protiv Osmanlija koje nije priznavao. Da je Vuk Branković postigao tajni sporazum sa Muratom, bilo bi za očekivati da se nakon bitke pojavi kao najistaknjtiji i najprivilegiraniji Bajazitov vazal u tom području.
Tako su iskrivljavane i priče o drugim akterima Kosovskog boja. Među najčuvenijim pjesmama su one koje opisuju podvige devetorice Jugovića, braće koji su se viteški borili i izginuli u bitki. Prema narodnom predanju, oni su bili braća Lazarove žene, kneginje Milice; ali historija ne zna za njihovo postojanje.
Historijski je utvrđeno da je Marko Kraljević poznati nacionalni junak i borac protiv Osmanlija bio osmanski vazal, koji je poginuo 1395. u bici na Rovinama protiv vlaškog vojvode Mirče – boreći se na strani Osmanlija.
Kosovski mit je postao simbol sveopće krvave odmazde protiv svih „Turaka“, odnosno muslimana uopće.
Politički uticaj kosovskog kulta je znatno umanjen u doba SFRJ. Kosovski mit je ponovo iskorišten za formuliranje srpske politike prema Kosovu 1980-tih, kada je stvarnost na samom Kosovu bila već odavno promijenjena.
Srpski nacionalisti Kosovo nazivaju srcem Srbije. Srpska pravoslavna crkva mitsko Kosovo poistovjećuje sa Lazarevom glavom. Pridružujući se Miloševićevoj političkoj mobilizaciji, SPC je 1989. godine obavila „duhovnu mobilizaciju srpstva“ nošenjem moštiju kneza Lazara po „svim srpskim zemljama“.
Tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu, Srpska pravoslavna crkva je veličala ratno rukovodstvo bosanskih Srba, naglašavajući da Radovan Karadžić i Biljana Plavšić idu „svetolazarskim putem“. Amfilohije Radović je Biljanu Plavšić nazivao kosovkom djevojkom, a majku Radovana Karadžića – majkom Jugovića. Važna uloga kosovskog mita kao legitimizirajuće snage u Republici Srpskoj najjasnije se očituje u činjenici da je početkom rata (1992) Vidovdan proglašen zvaničnom slavom vojske bosanskih Srba. Time je bio naglašen i status generala Ratka Mladića kao Lazara modernog vremena, kao spasioca koji se sa svojim vojnicima bori protiv „Turaka“ i veliki broj običnih bosanskih Srba upravo ga je tako doživljavao.
