PRVI BALKANSKI RAT – klinička smrt bolesnika sa Bosfora
Prvi balkanski rat (8. oktobar 1912. – 30. maj 1913.) je rat koji je vođen između Balkanskog saveza (Srbija, Crna Gora, Bugarska i Grčka) i Osmanskog carstva. Zajednička vojska balkanskih država savladala je brojno inferiornu i strateški ugroženu osmansku vojsku i postigla brzi uspjeh.
Osmansko carstvo je tokom 19. vijeka u tolikoj mjeri oslabilo da su ga evropske velesile proglasile “bolesnikom s Bosfora”. Balkanske nacionalne države, pošto su se oslobodile osmanske okupacije, težile su i za oslobođenjem krajeva koji su se još uvijek nalazili pod osmanskom vlašću. Težak položaj Osmanskog carstva ujedinio je balkanske narode u razmišljanju da se njegove vlasti neće moći riješiti osim ako se ne ujedine.
Rad na stvaranju Balkanskog saveza je otpočeo u jesen 1911. i odvijao se kroz dvostrane pregovore balkanskih država. Pri tim pregovorima, najveće su se poteškoće nametale u pregovorima između Srbije i Bugarske. Vođa srpskih radikala Nikola Pašić želio je postići savez s Bugarima agresivnim planovima osvajanja Makedonije. Sporazum je, uza sve razlike, ipak postignut i potpisan u martu 1912. godine. Tajni dodatak nagovještavao je rat protiv Osmanlija i podjelu njihovih područja. Uslijedili su pregovori s Grčkom. Uskoro se u pregovore uključila i Crna Gora.
Savez između država je predviđao pravce djelovanja vojske, način saradnje i komandovanja u slučaju zajedničkih operacija na istoj teritoriji. Što se tiče osvojenih teritorija, svaka strana bi zadržala ono što osvoji, uz mogućnost kasnijih ispravaka. Nakon sklopljenih saveza, Saveznici su otpočeli s ubrzanim pripremama za rat protiv Osmanlija.
Prvi balkanski rat počeo je crnogorskom objavom rata Osmanskom carstvu 8. oktobra 1912. godine. Srbija, Bugarska i Grčka u rat se uključuju deset dana kasnije (18. oktobra). Srbi su svoju vojsku podijelili u dva smjera napredovanja: dio trupa išao je na Novopazarski sandžak, dok je drugi dio krenuo u osvajanje Makedonije. Najteže bitke u napredovanju bile su Kumanovska bitka (24. oktobra) te bitka za Bitolj (od 16. do 19. novembra).
Grčka je ispred sebe na početku rata imala tri cilja djelovanja: zauzimanje Soluna, zatim utvrde Janjina te oslobađanje ostrva u Egejskom moru. Solun je za Grke bio važna tačka pregovora pri ulasku u Savez. Tako je rat za Grčku počeo kao jurnjava s jedinim ciljem – osvajanjem Soluna prije Bugara. Taj je cilj i ispunjen 8. novembra, neposredno prije dolaska Bugara.
Pregovori oko primirja su otpočeli 13. decembra u Londonu a vođeni su pod uticajem Velikih sila, koje su bile iznenađene brzim i uspješnim prodorom savezničkih snaga. U cilju očuvanja svojih interesa, Velike sile su već 4. decembra osnovale autonomnu Albaniju koja je bila pod garancijom i kontrolom Velikih sila. Od Osmanskog carstva se zahtijevalo da ustupi sva područja zapadno od linije Tekirdag – Midija kao i sva ostrva u Egejskom moru, uključujući i Krit. Osmanska vlada nije prvobitno pristala na te zahtjeve već je samo nudila autonomiju Makedonije i Albanije, nakon čega su i pregovori prekinuti. Ipak, po nagovoru Velikih sila, pristali su 22. januara prihvatiti savezničke zahtjeve.
Vrijeme tokom primirja obje strane su iskoristile za reorganizovanje i obnovu svojih snaga i za pripreme za nove operacije. To je pogotovo dobro došlo Osmanlijama, jer su im snage bile demoralizovane i zahvaćene epidemijom kolere. Ratne operacije nastavljene su 3. februara. Rat se nastavio oko opsjednutih utvrđenja, a na konferenciji velesila paralelno su se nastojale utvrditi granice Albanije. Na samom frontu saveznici su uz više ili manje uspjeha osvajali preostale osmanske tvrđave pa je tako Janjina pala u grčke ruke 6. marta, a već 18. marta završeno je i osvajanje Epira od strane Grka dok je 26. marta palo i Edirne.
Na crnogorskom frontu, odmah nakon prestanka primirja, crnogorske snage su u saradnji sa srpskim 7. februara otpočele napad na Skadar koji je odbijen uz velike žrtve. Želeći da stavi Velike sile pred svršen čin, crnogorski kralj Nikola, ponovno u saradnji s jačim srpskim snagama, koje su prebačene iz Soluna pripremao ponovni napad na Skadar. Zbog prijetnje Velikih sila da Skadar mora pripasti Albaniji, Srbija je povukla snage u Srbiju, a kralj Nikola je sam nastavio opsadu Skadra, koja je završena predajom 23. aprila zbog gladi. Pod prijetnjom Velikih sila, crnogorske snage su napustile 14. maja Skadar, predajući ga u ruke snaga Velikih sila.
Osmansko carstvo u potpunosti je poraženo. Konačan svršetak rata je bio 30. maja 1913. godine, kad je Osmansko carstvo potpisalo mirovni ugovor u Londonu i odreklo se svih područja zapadno od linije Enos – Midija. Kao ishod Prvog balkanskog rata, ustanovljena je država Albanija i srušen je osmanski feudalni sistem.
Kao rezultat rata, saveznici su osvojili i podijelili gotovo sve evropske teritorije Osmanskog carstva. Ovi događaji su također doveli do stvaranja nezavisne Albanije. Uprkos uspjehu, Bugarska je bila nezadovoljna podjelom plijena u Makedoniji, što je već 30. juna 1913. godine izazvalo početak Drugog balkanskog rata.
