AGRESIJA NA FOČU 1992. GODINE
Jugoslovenska narodna armija je 7. aprila 1992, potpomognuta lokalnim srpskim snagama, napala grad Foču, nakon čega su Bošnjaci sistematski hapšeni, ubijani i odvođeni u koncentracione logore i druga mjesta zatočenja. Nakon okupacije grada, srpski vojnici su nastavili brutalna hapšenja, ubijanja i uništavanja bošnjačkih vjerskih i kulturnih objekata u svim okolnim selima.
Muškarci i žene su razdvajani i deportovani u logore: bivši gradski zatvor u Foči (KPD Foča), jedan od najvećih zatvora u bivšoj Jugoslaviji, postao je glavni koncentracioni logor za muškarce Bošnjake, među kojima su bili i invalidi, maloljetnici, mentalno zaostali i teško bolesni ljudi. Bošnjaci u ovom logoru bili su žrtve najbrutalnijih tortura, odvođeni su na prisilni rad i korišteni kao živi štit u minskim poljima. Do 5. oktobra 1994. kroz ovaj logor je prošlo 1.360 Bošnjaka.
Zločini koji su počinjeni 1992. i 1993. godine u Foči nepojmljivi su ljudskom umu. Danas su fočanski Bošnjaci raseljeni širom svijeta i mnogi od njih, zbog onoga što su preživjeli, nemaju namjeru da se ikad vrate.
Agresija na Foču počela je 7. aprila 1992. godine, granatiranjem čaršije i stambenih zgrada.
Prije samog napada, bošnjački civili su ostali bez posla, plate im nisu isplaćene, a zatim im je uskraćena mogućnost slobodnog kretanja. U napadu kojem su prethodile sirene učestvovale su teška artiljerija i pješadija s okolnih brda. Napad je prvobitno bio usredsređen na većinski bošnjačka naselja Donje Polje, Aladža i Čohodor mahala. U napadu na Foču učestvovale su srpske snage sastavljene od jedinica JNA, TO, lokalne policije, te Arkanove i Šešeljeve paravojske.
Nakon okupacije grada sve kuće Bošnjaka su opljačkane i spaljene, a građani su hapšeni ili sakupljani na jednom mjestu, a ponekad premlaćivani ili ubijani. Muškarci i žene su odvajani.
U Foči je odmah formirano nekoliko javnih mjesta za koje se pouzdano zna da su u njima zatvarani muškarci, žene i djeca. To su bili Kazneno-popravni dom, sportska dvorana “Partizan”, srednjoškolski centar, hotel “Zelengora” i Buk Bijela.
Žene su odvođene na razne lokacije gdje su boravile u nepodnošljivim higijenskim uslovima, gdje su zlostavljane na razne načine, dok ih je većina sistematski silovana. Srpski vojnici ili policajci su dolazili u zatočeničke centre, odabirali jednu ili više žena, izvodili ih i silovali. Neke od njih su odvođene u privatne apartmane i kuće gdje su silovane, a morale su također kuhati, čistiti i služiti vojnike.
Svi objekti koji su označavali muslimansku kulturu i tradiciju su sistematski uništeni: 17 gradskih džamija, među kojima i Aladža džamija iz XV stoljeća, koja je bila pod zaštitom UNESCO-a, su spaljene i uništene do temelja. Poslije razaranja ruševine su u potpunosti uklonjene da se ne ostavi nijedan trag da su te građevine ikad postojale.
Bošnjacima je bilo dozvoljeno da odu samo nakon što bi od fočanske policije dobili potvrde i potpisali dokument kojim svu svoju imovinu prepisuju Srpskoj Republici Bosni i Hercegovini.
U januaru 1994. godine, srpske vlasti su “okrunile” etničko čišćenje Foče preimenujući Foču u “Srbinje”.
U zločinima u Foči je prema podacima prikupljenim od strane Istraživačko dokumentacionog centra nestalo 2752 građana nesrpske nacionalnosti, mahom Bošnjaka. Od tog broja je za 1899 ljudi potvrđeno da su ubijeni, a 853 se još uvijek vode kao nestali.
Za zločine na području općine Foča optuženo je političko i vojno rukovodstvo učesnika u udruženom zločinačkom poduhvatu: Momčilo Krajišnik, Biljana Plavšić, Radovan Karadžić i
Slobodan Milošević, te lokalni izvršioci i komandanti: Dragoljub Kunarac, Zoran Vuković, Radomir Kovač, Radovan Stanković, Dragan Zelenović, Milorad Krnojelac i drugi.
Ideolozima genocida u Foči smatraju se Vojislav Maksimović, predratni profesor književnosti na sarajevskom Filozofskom Fakultetu; Velibor Ostojić, ministar informisanja u Vladi SRBiH i Petko Čančar, predsjednik Vijeća općina u Skupštini SRBiH.
Današnji stanovnici Foče ne znaju ni zbog čega je bio rat, ni ko ga je započeo, ni zašto, a pogotovo im nije jasno zašto su “njihovi” ljudi u Haagu. Najčešći komentar je: “Šta nam uradi ovaj rat, ko ga želio, u kući mu bio.” Niko nema pojma šta se 1992. dešavalo u Foči. Ta godina u glavama ovih ljudi kao da je jednostavno izbrisana: po njima, KPD je bio prazan i otvoren, autobusi su odvozili žene i djecu dobrovoljno u Crnu Goru, a muškarci su otišli u Goražde, odakle su ih napadali?!
