BITKA ZA ODŽAK – rat nakon rata
Kapitulacijom Trećeg Reicha 8. maja 1945. završen je rat u Evropi. Uprkos naredbi o polaganju oružja, manji dio njemačkih jedinica nastavio se boriti do 11. i 12. maja. Preostale njemačke jedinice u Čehoslovačkoj predale su se sljedećeg dana, dok se garnizon na otoku Alderney u kanalu La Manche predao 16. maja. Jedinice koje su se povlačile iz Jugoslavije predale su se engleskim snagama 15. maja 1945. na Bleiburškom polju u Austriji.
Posljednja bitka Drugoga svjetskog rata u Evropi odigrala se, međutim, na prostoru Bosanske Posavine, u trokutu između rijeke Save i Bosne te planine Vučjak i u historiju je ušla pod nazivom – Bitka za Odžak.
Bitka za Odžak posljednja je bitka Drugog svjetskog rata, započela je praktički prije njemačke kapitulacije, 19. aprila i potrajala sve do 25. maja 1945. Otprilike četiri hiljade ustaških i domobranskih vojnika u Odžaku i okolini nije se namjeravalo predati partizanskim snagama, ušlo je u bitku protiv brojnijeg protivnika koji je bio uvjeren u laku pobjedu. No, očajnički otpor branilaca Odžaka zakomplikovao je situaciju i bitka se otegla i na kraju je iz Beograda stigla naredba s doslovnom porukom – svi koji su branili Odžak moraju nestati do 25. maja, rođendana Josipa Broza. U slamanju otpora ustaških i domobranskih jedinica učestvovalo je nekoliko brigada Jugoslavenske vojske i njeno vazduhoplovstvo.
Odbranom Odžaka rukovodili su ustaški oficiri Petar Rajkovačić i Ivan Čalušić, mladi ljudi iz odžačke okoline. Oni su se dokazali u borbama i na čelnim mjestima ustaša i u Odžaku su dočekali i maj 1945.godine. Zbog njihovih vojnih uspjeha u javnosti NDH, Bosanska posavina smatrana je oazom sigurnosti. Štoviše, iz Odžaka su znali uputiti i poruku Anti Paveliću, u smislu – „Ako nisi siguran u Zagrebu dođi kod nas u Posavinu“. U aprilu 1945. na području odžačke općine našla se i veća grupa vojnika iz Bosne i Slavonije, kojima su komandovali pukovnici Ibrahim vitez Pjanić i Avdaga Hasić.
Odžak su partizani namjeravali zauzeti u jednom udaru. U sastavu 3. korpusa Jugoslovenske armije bile su 27. divizija kojom je komandovao Miloš Zekić, 38. divizija kojom je komandovao Franjo Herljević i 53. divizija kojom je komandovao Đurađ Predojević. Odnos snaga u korist partizana bio je 11 prema 1.
Međutim, u samom početku su naišli na žestok otpor branilaca grada. Čak su ustaše i domobrani nakon kraha partizanskih juriša kretali u protivnapade. Krajem aprila iz Titovog štaba stigla je nova poruka: „Ako se odžački teren brzo ne očisti snositi ćete, svi, punu odgovornost“!
Komandant slamanja otpora u Odžaku – Miloš Zekić odredio je 4. maj 1945. godine za početak opkoljavanja i čišćenje odžačkog kraja. U tu akciju su poslane 16. muslimanska brigada, 19. birčanska brigada, 14. i 27. srednjebosanska brigada. One su trebale najprije onesposobiti ustaške bunkere i ući u pozadinu ustaških snaga. Početni uspjesi partizana nisu omekšali ustaške i domobranske postrojbe. Jer, branitelji Odžaka borili su se do zadnjeg metka. Znajući da zarobljenika nema nisu poštedjeli niti jednog zarobljenog partizana, kao što partizani nisu poštedjeli niti jednog branitelja Odžaka.
U jednom trenutku pri tom napadu ustaše i domobrani su potisnuti iz Odžaka u selo Vlaška Mala. Kako su partizani mislili da je to i kraj ustaškog otpora to su svim ljudstvom krenuli na to selo. Uslijedio je protivnapad i Odžak je vraćen.
Bližio se tako dan Titovog rođendana, a stvari u Odžaku nisu bile rješene. I tada je uključena s partizanske strane još jedna brigada, peta po redu, no promjena nije bilo. Iz Beograda je stigla naredba – na Odžak će krenuti avijacija. Čak dvije eskadrile s ukupno 12 aviona krenule su put Odžaka, bombardovanje je trajalo dva dana, 23. i 24.maja.
Vlaška Mala pala je nakon četiri sata borbe, u partizanske ruke 25. maja 1945. godine. Zadnje borbe vodit će se još kod Pruda na ušću Bosne u Savu, gdje su partizani nekoliko puta forsirali rijeku Bosnu. Padom Pruda oslobođen je i posljednji dio jugoslavenskog teritorija. Nakon 36 dana krvavih borbi, završena i posljednja bitka već službeno završenog Drugog svjetskog rata u Evropi.
Jedna grupa od oko 170 ustaša koji su se zatekli u Vlaškoj Mali uvidjevši da im se bliže posljednji trenuci odlučili su pokušati očajnički proboj. Udarili su na 14. brigadu Steve Kovačevića, probili partizanske linije i našli se partizanima iza leđa. Mnogi ustaše iz te grupe su se tako spasili, a među njima su bili Pavelićevi vitezovi pukovnik Ibrahim Pjanić i pukovnik Avdaga Hasić.
Nakon slamanja otpora odžačkih branitelja uslijedila je osveta. U bolnici u Prudu poubijani su svi ranjenici, njih osamdesetak, zajedno s medicinskim osobljem. Samo se dvjestotinjak ustaša i domobrana predalo, no oni su svi pokratkom postupku poubijani. Po selima su se ubijali svi muškarci stariji od 15 godina. Godinama i godinama kasnije u tom dijelu sjeverne Bosne nije bilo đaka u osnovnoj školi koji je imao živog oca.
