GULAG – koncentracioni logor za protivnike sovjetskog komunizma
Gulag (Glavna uprava za popravno-radne logore i kolonije) sinonim je za sveobuhvatan represivni sistem u SSSR-u. Uključivao je koncentracione logore za prisilni rad i zatvore. U njima su ubijeni milioni ljudi. Služili su za represije nad političkim protivnicima, masovno izrabljivanje kroz prisilni rad, medicinske eksperimente na ljudima, i pritvaranje ratnih zarobljenika.
Kad je Lenjin 1917. osvojio vlast u Rusiji, ubrzo je iskoristio koncept gulaga za klasne neprijatelje koji su predstavljali prijetnju ideji socijalizma i komunizma. Prvi gulag je osnovan 1919. godine a do 1921. godine bila u 84 logora.
Zatvorenici gulaga
Nikad nije bilo jasno definisano šta, ili ko je klasni neprijatelj, ali koncept je promijenjen prema vremenu i događajima. Klasne neprijatelje bilo je teško otkriti i teže preodgojiti. To je značilo da su ih smatrali čak i opasnijim nego obične zločince.
Od 1929. do Staljinove smrti 1953. godine, gulag je prolazio kroz razdoblje brzog širenja. Staljin je posmatrao logore kao učinkovit način za jačanje industrijalizacije u Sovjetskom Savezu. Osim toga, gulag je postao odredište za žrtve Staljinove velike čistke, kampanje za uklanjanje nezadovoljnih članova Komunističke partije i svih koji su izazvali vođu. Kada je Staljin pokrenuo svoje čistke, svi politički zatvorenici prevezeni su u gulag. Vodeći članovi Komunističke partije, oficiri i vladini službenici bili su među prvima. Kasnije, obrazovani ljudi i obični građani – doktori, pisci, intelektualci, studenti, umjetnici i naučnici… poslani su u gulag.
Svako ko je imao veze s nelojalnim antistaljinistima mogao je biti zatvoren. Čak i žene i djeca podnijeli su teške uslove života u logorima. Staljinova sigurnosna služba NKVD je bez optužnice mogla hapsiti ljude na ulici i bez suđenja poslati ih u gulag.
Život u gulagu
Zatvorenici u logorima bili su prisiljeni raditi na velikim graditeljskim, rudarskim i industrijskim projektima. Vrsta industrije ovisi o lokaciji kampa i potrebama područja. Zatvorenici su radili sa ručnim alatima i bez sigurnosne opreme. Rad je često bio toliko naporan da bi zatvorenici sami sebi sjekli ruke sjekirom ili stavljali ruke u vatru kako bi se spasili teškog rada.
Kako bi dobili obrok, logoraši su morali ispuniti normu. Ako su podbacili, gladovali su. Radili su bez odmora, često do kasno u noć, a s posla se vraćali mokri i prozebli. Da se zatvorenici ne bi negdje previše udomaćili, NKVD ih je često slao iz logora u logor. Mnogi radnici su umrli od iscrpljenosti, dok su drugi bili fizički maltretirani od logorskih čuvara. Procjenjuje se da je svake godine bilo ubijeno oko 10% od ukupnog broja zatvorenika gulaga.
Zatvorenici su dobijali vremenske kazne, a ako su preživjeli, imali su dopuštenje da napuste logor. Na primjer, članovi porodice sumnjivog izdajnika dobili bi minimalnu kaznu od pet do osam godina rada. Ako su naporno radili i nadmašili svoje kvote, neki su zatvorenici bili kvalificirani za prijevremeno puštanje na slobodu. Između 1934. i 1953. godine oko 150.000 do 500.000 ljudi pušteno je iz Gulaga svake godine.
Jugosloveni u gulagu
Nakon rezolucije Informbiroa 1948. mnogi koji su imali bilo kakve veze sa Jugoslavijom su optuženi da su titoisti i osuđeni su na doživotno progonstvo u Sibir. Kada je 1953. umro Staljin, a na vlast je došao Nikita Hruščov polako su se počeli mijenjati odnosi prema jugoslovenskim političkim prognanicima. Mogli su se slobodno kretati po selima te im se vratio optimizam. Napokon je 1956. postignut dogovor između Tita i Hruščova kojim su uspostavljeni prijateljski odnosi između sovjetskih i jugoslavenskih vlasti. Svi logoraši su rehabilitovani i mogli su otići u SFRJ. A tamo su hapšeni pod optužbom da su sovjetski špijuni pa su završavali na Golom otoku.
Kraj gulaga
Gulag je počeo slabiti odmah nakon Staljinove smrti 1953. godine. U roku od nekoliko dana, milioni zatvorenika su pušteni. Staljinov nasljednik, Nikita Hruščov, bio je čvrst kritičar logora, čistki i većine Staljinove politike.
No, logori nisu potpuno nestali. Neki su restrukturirani da služe kao zatvori za kriminalce, demokratske aktiviste i antisovjetske nacionaliste tokom 1970-ih i 1980-ih. Tek oko 1987. godine, sovjetski vođa Mihail Gorbačov, unuk žrtava gulaga, službeno je započeo proces potpuno uklanjanja logora.
Naslijeđe gulaga
Pravi užas sistema gulagovog nikada neće biti otkriven. Prije pada Sovjetskog Saveza 1991. godine državni arhivi su zapečaćeni. Za razliku od kampova holokausta u Evropi tokom Drugog svjetskog rata, javnosti nije bilo dostupnog filma ili slika logora gulag.
Aleksandar Solženjicin je jedan od prvih bivših zarobljenika koji je opisao 1973. u djelu Arhipelag Gulag strahote gulaga.
