JULIJANSKI I GREGORIJANSKI KALENDAR
Kalendar je riječ koja dolazi iz latinskog jezika (lat. Kalendae – prvi dan u mjesecu), a podrazumijeva skup pravila kojima se određuje odnos između raznih vremenskih intervala: dana, sedmice, mjeseci i godine. Dvije najpoznatije historijske varijante kalendara su julijanski (sastavio ga je 46. godine stare ere Sosigen na zahtjev Julija Cezara) te gregorijanski (sastavio ga je Luigi Ghiraldi 1582. godine na zahtjev pape Grgura XIII). Danas je u većini zemalja u upotrebi gregorijanski kalendar.
Kako bi se lakše razumjela izrada ova dva kalendara potrebno je poznavati pojam tropske godine. Tropska godina je vrijeme potrebno Zemlji da jednom obiđe oko Sunca. Njeno prosječno trajanje je 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi – odnosno u decimalnom zapisu 365,2422 dana.
Julijanski kalendar
Prema julijanskom kalendaru jedna je godina trajala u prosjeku 365,25 dana što znači da postoji razlika između tropske godine i vremena zapisanog u julijanskom kalendaru. Svake je godine počinjena greška od 11 minuta i 14 sekundi. Pogreška će biti sve veća zato što je prema julijanskom kalendaru svaka četvrta godina prestupna – u 400 godina bit će 100 prijestupnih godina.
Nakon propasti Rimskog carstva novonastala kršćanska crkva nastavlja da koristi Julijanski kalendar. Crkvi je bilo veoma značajno tačno utvrđivanje dana najvažnijeg praznika Uskrsa. Prvi ekumenski sabor u Nikeji je 325. godine odlučio da se Uskrs slavi u nedelju, prvu poslije punog mjeseca nakon proljećne ravnodnevice. Greška koju je pravio julijanski kalendar je pomjerala ravnodnevicu, a time i vrijeme Uskrsa i ostalih praznika.
Julijanski kalendar i danas upotrebljavaju Ruska pravoslavna crkva, Antiohijska pravoslavna crkva, Gruzijska pravoslavna crkva, Makedonska pravoslavna crkva, Srpska pravoslavna crkva, Jeruzalemski patrijarhat i neki samostani na Svetoj gori u Grčkoj.
Gregorijanski kalendar
Zbog prevelikih odstupanja od stvarne tropske godine, 1582. godine Luigi Ghiraldi na zahtjev pape Grgura XIII sastavio gregorijanski kalendar. Tada papa Grgur XIII, donosi odluku da poslije četvrtka, 4. oktobra, sutradan jednostavno osvane petak, 15. oktobar. Time je iz julijanskog kalendara izostavljena nagomilana razlika koja je u tom trenutku iznosila čitavih 10 dana.
Tako se ljudsko mjerenje vremena vratilo što je moguće bliže pravilnom – što bliže stvarnoj, tropskoj godini od koje se svake godine prema gregorijanskom kalendaru odstupa za 0,0003 dana što je zanemariva pogreška jer se 1 dan viška javi tek nakon više od 3000 godina.
Neke katoličke zemlje – Italija, Španija, Portugal i Poljska, odmah su uvele taj novi, gregorijanski kalendar i u svetovnu, građansku upotrebu – sa datumom od 15. oktobra 1582. godine. Ostale zapadne države uvodiće dosta kasnije novi kalendar. U državnim upravama, u vancrkvenoj primjeni, Bugarska (1916), Rusija (1918), Jugoslavija (1919), Grčka (1924) i Rumunija, napuštaju julijanski kalendar. U novoformiranoj Kraljevini SHS od 28. januara 1919. uvedeno je računanje vremena po gregorijanskom kalendaru. Pravoslavna crkva ostala je na starom kalendaru.
Razlika između Gregorijanskog i Julijanskog kalendara je ta što Gregorijanski ima 97 prestupnih godina u svakih 400, a Julijanski 100. U Gregorijanski kalendar uvedeno je takozvano Sekularno pravilo da su godine djeljive sa 100 (sekularne godine) obične – osim ako su djeljive sa 400 – u tom su slučaju prestupne. To znači da su godine 1700., 1800., 1900., 2100., itd. prestupne po Julijanskom, a obične po Gregorijanskom kalendaru. Danas razlika između Julijanskog i Gregorijanskog kalendara iznosi 13 dana, a nakon 2100. uvećat će se na 14. dana.
