POMORSKA BITKA ČANAKKALE
Početkom XX vijeka mnoge unutrašnje i spoljašnje borbe, bune, pokreti, ratovi doprinijeli su urušavanju Osmanskog carstva i sve očitijem razjedanju njene odbrambene moći. Osmanska država trpila je, jedan za drugim, poraze – u bitki za Tripoli, Balkanskim ratovima i drugdje, pa je, osim posjeda u istočnoj Trakiji, izgubila sve teritorije u Evropi. Osmanska država je čekala svoju smrt, dok su ostale države snovale planove o potpunoj podjeli njene teritorije. Rusija je sanjala zauzeti moreuze (Bosfor i Dardanele) te se tako spustiti toplim morima. Engleska se spremala zauzeti Palestinu, radi osiguravanja Sueckog kanala i nesmetanog puta za Indiju. Francuska se nadala zauzeti Liban i Siriju. Nijemci su forsirali vlastitu politiku širenja prema Istoku, a Italijani, pak, željeli su zaposjesti Antaliju.
Osmanska državna administracija je početkom Prvoga svjetskog rata pokrenula inicijativu približavanja članicama Antante, međutim, rusko ignorisanje ju je okrenulo prema Njemačkoj, pa je 2. augusta 1914. godine formalizovan potpis o savezništvu između Osmanske države i Njemačke carevine. Sedmicu kasnije, Osmanska carevina je, radi vlastite sigurnosti, proglasila neutralnost (10. VIII 1914.); samo je dozvolila njemačkim ratnim brodovima Goeben i Breslau, koji su bježali pred engleskom flotom, da prođu kroz moreuze i da ih zatvore za prolaz svim stranim brodovima. Ovaj događaj izazvao je proteste među članicama Antante. Nakon toga, osmanska država je objelodanila da je ova dva broda uzela namjesto brodova koje je naručila od Engleza a koje nije bila preuzela i pored toga što ih je unaprijed platila. Ovim su oni, od sada pod imenima Javuz i Midili, priključeni osmanlijskoj mornarici.
Kada je krstarica Javuz 27. septembra 1914. godine, pod komandom admirala Souchona, iznenada bombardovala Sivastapol i Novorosisk, dvije ruske luke u Crnom moru, Rusi su uzvratili 1. oktobra 1914. i prešli granicu na Kafkazu. Tako je i Osmanska država direktno uvučena u vihor Prvoga svjetskog rata.
Moreuzi su zbog svoga geografskog položaja bili posebno interesantni Evropljanima. Na prvom je mjestu bila njihova velika strateška važnost. Ovim je putem trebala stići pomoć Rusiji. Osim toga, osvajanje dvaju moreuza i osvajanje Istanbula, bilo bi uzrokom i fizičkoj i duhovnoj propasti Osmanlija.
Vođena ovim idejama, Engleska je 28. januara 1915. godine odlučila krenuti u rat protiv Osmanlija. Dobila je podršku od Francuske, koja joj se odmah priključila.
Rukovodeći se mišlju da “onaj ko vlada morima, vlada i svijetom”, Englezi su bili uvjereni da im je za osvajanje Dardanela i Bosfora dovoljna samo pomorska flota.
Operacije na moru počele su 19. februara 1915. godine. Sve do 13. marta te godine englesko-saveznički brodovi tukli su topovima turska utvrđenja. Ni nakon hiljada topovskih granata ispaljenih u mjesec dana saveznici nisu ostvarili ozbiljniji pomak na bojnom polju.
Do 18. marta 1915., utvrđenja na ulaznom dijelu Moreuza na rumelijskoj (evropskoj) strani, Seddulbahir i Ertugrul, te Kumkale i Orhanije, na anadolskoj (azijskoj) strani, bijahu gotovo potpuno uništena. Ulazna kapija bila je otvorena, ali još se nije nazirao ulazak unutra.
U jutarnjim satima 18. marta 1915. godine, saveznička flota, sastavljena od tri divizije, pojavila se na ulazu u Moreuz. Prvom divizijom, ujedno i najjačom divizija flote, komandovao je komandant sredozemne flote admiral De Robeck. Brodovi Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson i Inflexible u 10,30 sati ušli su unutar Moreuza. Za cilj napada odabrana su utvrđenja na obalama.
Nakon uspostavljanja ove linije napada, u Moreuz su ušle i francuske krstarice. S osmanlijskog utvrđenja Kumkale dolazila je jaka vatra, koja je remetila plan Saveznika. Nekoliko brodova bilo je oštećeno, dok je francuska krstarica Bouvet potonula za samo tri minute. Sa sobom je na dno ponijela oko 600 članova posade.
Neuspjeh pomorske flote u bitki za Čanakkale usmjerio je nade prema kopnenim operacijama. Osmanlijska odbrana je, zbog pobjede ostvarene 18. marta, obnovila svoje samopouzdanje i tako pokazala da se ne može proći kroz Moreuz, nakon čega je turska vojska počela je ubrzanije pripreme za kopnene borbe koje su uslijedile i dovele do krvave bitke na Galipolju 25. aprila 1915. godine.
Nakon poraza na Galipolju savezničke nade o prolasku kroz Moreuz i zauzimanju Istanbula počele su se topiti. Na ratište više nije poslan ni jedan vojnik. Trupe sa Čanakkalea su do 9. januara 1916. premještene na solunski front napustivši oblast Čanakkale moreuza.
A da je kojim slučajem osmanlijska odbrana Istanbula ustuknula i da je Moreuz probijen, rat bi bio završen za vrlo kratko vrijeme, pa se, vjerovatno, ni sama Oktobarska revolucija ne bi dogodila. Jer, čak i da je boljševička revolucija planula, bila bi, uz pomoć Engleza i Francuza, brzo ugušena. Time bi Rusi, zajedno sa svojim saveznicima, podijelili pobjedu, zauzeli obećani im Istanbul i Moreuze, te tako ostvarili san o “izlasku na otvorena mora”.
