SLOM AUSTRO-UGARSKE MONARHIJE
Austrougarska monarhija, poznata i kao Dvojna monarhija i Dunavska monarhija, bila je država koja je postojala u Evropi između 8. juna 1867. i 3. novembra 1918. godine. Monarhija je bila zajednica dviju država, Austrije i Mađarske, utemeljena na istopravnosti obiju država. Vanjska politika, vanjska trgovina kao i vojne snage su bile pod zajedničkom upravom (stvarna zajednica) a Franjo Josip I (1867 – 1916) je bio zajednički poglavar dvojne monarhije, u Austriji je bio car a u Mađarskoj kralj.
Demografski gledano, Austrijanaca i Mađara koji su vladali tom bilo je zajedno manje nego što je bilo Slavena, koji nisu imali sopstveni entitet. Naime, Slavena je bilo 52%, Austrijanaca 26%, a Mađara 22. Stoga ne čudi što su ovu državu njeni unutrašnji neprijatelji nazivali „tamnicom naroda“.
Nakon sarajevskog atentata cari kralj Franjo Josip I potpisao je 28. jula 1914. godine akt o ratu bez jasnih ratnih ciljeva. Vladari moćnog carstva gurnuli su u rat državu od 51 milion ljudi, slijepi na odnos snaga zaraćenih sila. Težnja za obnovom ugleda posrnulog carstva i reakcije na uvredu zbog ubistva prijestolonasljednika te sasvim pogrešna procjena da će se ratna avantura završiti za nekoliko mjeseci kaznenom ekspedicijom protiv Srbije, završit će 1918. slomom Carstva.
Dvojnost Habsburške monarhije bila je naglašena od samog početka rata. Dok je austrijski parlament, ili Reichsrat, bio suspendovan u martu 1914. godine i nije se ponovo sastajao tri godine, mađarski parlament u Budimpešti nastavio je sjednicama. U maju 1917. Reichsrat je ponovo održan, a neposredno prije početka sesije, češka inteligencija je poslala manifest svojim narodnim poslanicima, pozivajući se na „demokratska Evropa autonomnih država“. Boljevička revolucija iz novembra 1917. godine i deseta tačka iz Vilsonovog mirovnog prijedlog iz januara 1918. o slobodi narodima u sastavu Austro-Ugarske, podsticali su nacionalne težnje među svim narodima monarhije.
Početkom septembra 1918. austrougarska vlada predložila je protivničkim snagama da se održi konferencija za opšti mir. Međutim, nakon kapitulacije Bugarske 29. septembra 1918. odgovoreno je da je Antanta sada posvećena Čehoslovacima i Jugoslovenima, koji možda nisu zadovoljni sa „autonomijom“ koja je do tada predlagana. Novi car Karlo I je 16. oktobra odobrio autonomiju naroda austrijskog carstva (u odnosu na mađarsko kraljevstvo), ali je ova koncesija zanemarena na međunarodnom nivou i služila samo da olakša proces prekida unutar monarhije: Čehoslovaci u Pragu i Južne Slaveni u Zagrebu već su postavili organe spremne da preuzmu vlast.
Posljednje scene raspada Austro-Ugarske desile su se vrlo brzo. Dana 24. oktobra u Budimpešti je osnovan Mađarski nacionalni savjet koji zahtjeva mir i odvajanje od Austrije. Slovačko narodno vijeće izjasnilo se za ujedinjenje s Česima u čehoslovačkoj državi ite je 28. oktobra čehoslovački komitet u Pragu proglasio nezavisnu državu Čehoslovačku, dok je u Krakovu formiran sličan poljski komitet za uključivanje Galicije i austrijske Šlezije u jedinstvenu Poljsku. U Zagrebu je Hrvatski sabor 29. oktobra proglasio otcjepljenje hrvatskih zemalja i njihovo ujedinjenje s ostalim južnoslavenskim zemljama na teritoriju Austro-Ugarske u Državu Slovenaca Hrvata i Srba, koja je 1. decembra 1918. sa kraljevinom Srbijom stvorila Kraljevstvo Srba Hrvata i Slovenaca. Austrijski članovi Rajhsrata u Beču 30. oktobra proglasili su nezavisnu državu Austriju.
Austro-Ugarska vojska je doživjela kolaps.
Trećeg novembra 1918. godine Austro-Ugarska je potpisala kapitulaciju, čime je izašla iz Prvog svjetskog rata. Bilo je to konačno priznanje poraza što su vodeći političari Monarhije u raspadu dugo odbijali priznati. Kapitulacija je potpisana s predstavnicima talijanske vojske u vili Đusti kod Padove.
Car Karlo je abdicirao 11. XI 1918. i sutradan napustio zemlju. Tako su dijelovi teritorija bivše Austro-Ugarske uključeni u novonastale države (Čehoslovačka, Austrija, Mađarska, te Država Slovenaca, Hrvata i Srba, koja je ušla u sastav Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca), obnovljene države (Poljska) ili već postojeće države (Rumunjska, Italija).
