SULTAN SELIMOVA DŽAMIJA U STOCU – središte stolačke čaršije
Čaršijska džamija u Stocu, za koju se koriste imena Džamija sultana Selima Javuza, Stari mesdžid, Džamija na Staroj musalli, Džamija na Tepi, Džamija jedanest direka, Carski mesdžid, spada među najstarije džamije u Hercegovini. Graditeljska cjelina – Čaršijska džamija i Čaršija u Stocu nalazi se u središtu grada, neposredno ispod utvrđenog Starog grada Vidoški. Sastoji se iz džamijske cjeline: džamija, harem sa šadrvanom, čatrnja i mezarje, prostor nekadašnjeg mekteba, musafirhana, 15 dućana, kiraethana, gusulhana, Velika tepa sa objektom tepice.
Ovu džamiju podigao je sultan Selim-han 1519. godine, što je vidljivo iz dva natpisa na turskom jeziku iznad njenog ulaza. Predstavlja jednu od najvećih bosanskohercegovačkih džamija sagrađenih u 16. vijeku i najstariju poznatu veću građevinu u stolačkoj Čaršiji. Dimenzije džamije su 18,30×15,30 m. U načinu njezinog građenja jasno je oslikano produženje srednjovjekovnog bosanskohercegovačkog graditeljstva. Zidana je pritesanim kamenom. Debljina zidova je oko 90 cm. Džamija je pokrivena četverostrešnim krovom, s drvenom krovnom konstrukcijom. Uz desni zid džamije, neposredno do sofa, postavljena je dvanaestougaona munara od klesanog kamena, visine 25,80 m. Munara je ukrašena dvostrukim nizom stiliziranih cvjetova lala.
Unutrašnje dimenzije džamije su 9,18×16,37 m, a visina središnjeg molitvenog prostora je 4,72 m. Džamija u unutrašnjosti ima 11 stubova, pet na koje se oslanja središnja stropna greda i 6 stubova na koje se oslanja mahfil. Simbolično značenje broja 11 (11 duhovnih nasljednika poslanika Muhammeda a.s. i 12. skriven, koji se čeka, i sl.) vrlo često je korišteno u arhitektonskim iskazima starih džamija.
Stolačka Čaršija je bila carska čaršija „suki sultani“ ili centralni javni gradski trg, na kome su su čitale i javnosti obznanjivale carske naredbe (fermani), vršile javne prodaje pokretne i nepokretne imovine, pozivani ratnici u boj, i sl. Uz Čaršijsku džamiju sagrađen je mekteb koji je bio u upotrebi do 1894. godine. Harem je okruživao džamiju sa tri strane. U njemu su bili sahranjivani ugledniji ljudi Stoca.
Neposredno ispred ulaza u džamiju, na prostoru omeđenom dućanima i musafirhanom, nalazi se tepa, prostor na kojem se odvijala trgovina poljoprivrednim proizvodima. Okružena je dućanima koju su struktuirali Čaršiju. Tu, kao i u većini bosanskohercegovačkih čaršija, bili su izmiješani sadržaji sakralnih, javnih humanitarnih ustanova, zanatskih radnji, trgovine i zelene pijace.
Uz džamiju, najznačajnija građevina u Čaršiji je musafirhana i pripada vakufu najvećeg poznatog stolačkog vakifa Silahdara Husein-paše iz poznate porodice stolačkih kapetana Šarića. Silahdar Husein-paša je oko musafirhane sagradio 10 dućana, od čije se kirije osiguravala hrana za putnike i od čega se održavala musafirhana.
Stara čatrnja pred džamijom duboka je 11 m. Nadsvođena je i u unutarnjosti obložena žbukom spravljenom od masnog vapna i zemlje crvenice. Šadrvan pred džamijom izgradio je 1909. godine hadži Salih Behmen. Izgrađen je od kamena i sastojao se od malog bazena iz kojeg se voda prelijevala u veći bazen iz kojeg je otjecala kroz osam slavina. Gusulhana je locirana u haremu džamije. Objekat ima prilaze sa ulice i iz avlije, čime je omogućeno nesmetano obavljanje vjerskih obreda. Kiraethana (čitaonica) je otvorena u 19. vijeku, radila je u jednoj prostoriji na spratu smještenoj uz toranj sahat-kule. Sahat-kula je izgrađena uz objekat kiraethane, pedesetak metara istočno od džamije i potiče iz 17. vijeka.
Harem džamije je izmijenjen nakon eksproprijacije 1955. i razaranja 1993. godine. Mekteb u dvorištu džamije je srušen u isto vrijeme kada je vršena eksproprijacija džamijskog zemljišta, a na njegovom mjestu je sagrađena prodavnica sa ravnim krovom.
U ljeto 1993. godine Čaršjsku džamiju sa cijelom stolačkom Čaršijom su srušile vlasti tzv. Herceg Bosne, a njeni ostaci su kamionima odvezeni u korita rijeka Bregave i Radimlje. Džamija je obnovljena 2002. godine, a potom je uslijedilo obnavljanje i ostalih objekata.
Zajedno sa graditeljskom cjelinom stolačkom Čaršijom 2003. godine proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Izvor: Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine
