TITO: „Ne može se biti Jugosloven po nacionalnoj osnovi…“
Jugoslavenstvo je ideja kulturnog i političkog jedinstva, ujedinjavanja ili zajedničkog djelovanja naroda Jugoslavije.
Ključni iskorak ka političkom redefinisanju jugoslovenstva učinjen je 1929. godine, kada je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca postala Kraljevina Jugoslavija. Od tog trenutka, svi stanovnici Jugoslavije su po osnovu državljanstva postali Jugosloveni. Jugoslovenstvo je dobilo etno-nacionalno značenje u vidu ideologije integralnog jugoslovenstva, koja se zasnivala na tezi o postojanju jedinstvene jugoslovenske nacije. Integralno jugoslovenstvo se zasnivao na negiranju postojanja posebnih nacija (srpske, hrvatske, slovenačke), koje su proglašene plemenima u sastavu jedinstvene jugoslovenske nacije. Politika integralnog jugoslovenstva je u Kraljevini Jugoslaviji aktivno sprovođena od uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. do ubistva kralja Aleksandra 1934., a potpuni slom je doživjela u razdoblju između 1939. i 1941. godine.
Tokom Drugog svjetskog rata, Komunistička partija Jugoslavije je propagirala poseban oblik federalističkog jugoslovenstva koji je nakon 1945. godine, pod sloganom bratstva i jedinstva, bilo vladajuća doktrina. Među jugoslovenskim komunistima su se tokom vremena pojavile znatne razlike i podjele a nastojanje da se jugoslavenski unitarizam, povezan s tradicijom jugoslavenskog nacionalizma i idejom nove socijalističke nacije nametne kao rješenje za Titovu Jugoslaviju, zaživjelo je samo površno.
Definitivan kraj jugoslovenstva bio je kad je Tito na VIII kongresu Saveza komunista Jugoslavije, u decembru 1964. godine, održao referat u kojem je naglasio: „Ne može se biti Jugosloven po nacionalnoj osnovi. Može se po nacionalnoj osnovi biti samo Hrvat, Srbin, Slovenac, itd, a biti Jugosloven znači samo biti državljanin SFRJ.“
Tito je na tom kongresu, prvi put otkako je na čelu Jugoslavije izjavio, vrlo eksplicitno, da je po nacionalnosti Hrvat, iako se o tome i prije tiho govorilo. Naime, prilikom sklapanja braka sa Jovankom Budisavljević 15. aprila 1952. godine Josip Broz Tito se izjasnio da je po narodnosti Hrvat.
U rezoluciji koja je objavljena nakon VIII kongresa SKJ primjećeno je da izrastaju određene pojave nacionalizma koje treba suzbijati te da je pogrešno mišljenje da treba stvarati jedinstvenu jugoslovensku naciju, što je izraz birokratskog centralizma i unitarizma. Takva mišljenja se obično ispoljavaju u ignorisanju političkih, društvenih, ekonomskih i drugih funkcija republika i autonomnih pokrajina. Tada je u SFRJ nastao fenomen zvan „srpski nacionalizam“ koji se kroz centralističko i unitarističko uređenje države potrudio da zaustavi privredne reforme iz 1965. godine koje su Jugoslaviju trebale uvesti u kapitalizam. To je dovelo do političke eliminacije vodećeg srbijanskog političara tog vremena Aleksandra Rankovića, studentskih nemira 1968. godine. Titu i Kardelju nije ništa drugo preostalo nego da 1974. godine naprave Ustav kojim će republikama i pokrajinama dati određenu vrstu autonomije i pravo na otcjepljenje od Jugoslavije, odnosno njenog unitarističkog uređenja i kontrole Beograda.
