CRVENA PRAVDA – revolucionarno-teroristička organizacija
Crvena pravda je bila teroristička organizacija koju je u februaru 1921. godine u Zagrebu osnovala grupa mladih članova Komunističke partije Jugoslavije, nezadovoljnih oportunističkom politikom tadašnjeg partijskog rukovodstva.
Na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u novembru 1920. komunisti su postali treća parlamentarna snaga i osvojili mjesta gradonačelnika Beograda i Zagreba. Razlozi za to bili su dvojaki: uticaj Oktobarske revolucije u Rusiji bio je jak, a nezadovoljstvo siromaštvom veliko.
Uplašeni da se i u Kraljevini SHS ne dogodi revolucija, kralj i vlada preduzimali su energične mjere protiv komunista. Već u decembru 1920. donijeta je “Obznana”, akt s potpisom ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića kojim se zabranjuje svaka komunistička aktivnost s obrazloženjem da je “opasna po državu”.
Rukovodstvo KPJ sa Simom Markovićem na čelu je poslije donošenja “Obznane” prihvatilo parolu “Ne dajmo se provocirati”, čime je zakočilo svaku radikalnu akciju radničke klase protiv nasilja i zauzelo stav pasivnog iščekivanja. To je revoltiralo mnoge revolucionarno raspoložene i borbene članove KPJ, a neke od njih navelo na individualni teror.
Osnivač Crvene pravde je bio Rudolf Hercigonja. Hercigonja je poslije “Obznane” lako uspio da pridobije brojne skojevce za ideju terorističkih akcija. Mreža sa trojkama bi trebala da se raširi preko cijele Jugoslavije, članovi bi se odrekli imovine i porodice a njima bi komandama upravljao izvršni komitet. Crvena pravda je imala akcioni program, a njen je Izvršni komitet želio da organizaciju proširi na ostale veće gradove poput Sarajeva, Splita i Osijeka i tamo stvori svoje grupe. Uloga izvršnog komiteta preuzeta je od ruske terorističke organizacije Narodna volja.
U programu je isticano kako radnička klasa, koja je donošenjem “Obznane” lišena mogućnosti za bilo kakvu legalnu akciju, ima pravo u takvoj situaciji na individualni teror kao jedino sredstvo kojim se vlada može primorati da povuče “Obznanu”. Nakon “Obznane” i zakonske zabrane komunističkog djelovanja, ova je organizacija prihvatila individualni teror kao jedino preostalo sredstvo borbe proletarijata u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Crvenopravdaši su bili riješeni na radikalne metode borbe, teror i atentate.
Buržoazija se okomila na Partiju u nadi da će tako ugušiti glas onih koji u socijalnoj revoluciji vide jedini spas za našu zemlju, kao i za ostali svijet. Ali buržoazija se vara. Na njezin teror jugoslovenski revolucionari odgovaraju svojim crvenim terorom i osnivaju svoju revolucionarnu organizaciju, koja će oružjem prisiliti buržoaziju da povuče Obznanu, da ponovo dozvoli rad Komunističkoj partiji i ostalim organizacijama radničke klase.
— Manifest revolucionarne organizacije Crvena pravda
Jedan od rukovodilaca Crvene pravde bi je Rodoljub Čolaković, koji je u rodnoj Bijeljini formirao grupu koja je dobila zadatak da ubije ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića. Članovi ove grupe su u tom cilju tokom aprila otišli u Beograd, gdje su 3. maja sačekali Draškovića ispred kafane “Kolarac”, na Pozorišnom trgu (danas Trg republike), gdje je ovaj bio na zabavi. Prilikom Draškovićevog ulaska u automobil, jedan od članbova grupe mu je prišao, ali pištolj nije opalio. Posle ovog neuspješnog atentata, grupa se vratila u Bijeljinu.
Pošto su za prvi pokušaj atentata bili optuženi zagrebački komunisti, čiju krivicu sud na kraju nije utvrdio, članovi „bijeljinske grupe“ su mogli mirno da rade na organizovanju novog atentata.
Ubrzo potom su iz novina saznali da je Drašković otišao na liječenje u Delnice, u Gorskom kotaru. U Zagreb stiže i Alija Alijagić 18. jula na Vilsonovim trgu (danas Trg Republike Hrvatske) Čolaković, Lopandić i Alijagić su donijeli konačnu odluku da se ubije Drašković. Odlučuju da Alijagić isto veče otputuje za Delnice.
U prijepodnevnim časovima 21. jula Alijagić je prišao klupi na kojoj je sjedio Drašković i u njega ispalio nekoliko hitaca. Jedan od metaka ga je pogodio u podlakticu, a drugi pravo u srce i ostao je na mjestu mrtav. U trenutku atentata, draškovićev tjelohranitelj odmah je pojurio za Alijagićem, što su učinila i dva lokalna žandarma, koja su se nalazila u blizini. Prilikom potjere Alijagić je ranjen i uhapšen.
Odmah poslije hapšenja Alije Alijagića, u Zagrebu je uhapšen Rodoljub Čolaković, a u narednih nekoliko dana su uhapšeni i ostali članovi organizacije i učesnici u atentatu – Dimitrije Lopandić, Nikola Petrović i Steva Ivanović. Jedino je Rudolf Hercigonja uspio da pobjegne u inostranstvo.
Suđenje za ubistvo Draškovića održano je oktobra 1921. godine u Zagrebu. Na suđenju je ubica Alija Alijagić bio osuđen na smrt, a organizatori ubistva Rodoljub Čolaković, Nikola Petrović i Dimitrije Lopandić na po 12 godina zatvora. Steva Ivanović je kao saučesnik bio osuđen na dvije godine zatvora, a Nebojiša Marinković je bio oslobođen optužbe. Posle ove akcije Crvena pravda prestala je da postoji.
Smrtnu kaznu nad Alijagićem 8. marta 1922. izvršio je državni dželat Alojz Zjafrid, koji je pogubio i učesnike Sarajevskog atentata. Posle Alijagića otišao je u penziju. Zbog toga što je postao mjesto hodočašća za komuniste, policija prekopava Alijagićev grob. Komunistička partija je podigla Alijagiću spomenik u Delnicama. Ali pošto komunisti nisu podržavali terorizam, na spomeniku je pisalo samo „Revolucionaru Aliji Alijagiću“. I ništa više. Ni šta je učinio taj revolucionar ni kada. Jedna ulica na Petlovom brdu u Beogradu nosila je ime Alije Alijagića. Početkom 21. vijeka preimenovana je u Ulicu Milorada Draškovića. Rodoljub Čolaković posle rata bio je visoki funkcioner. Umro je 1983.
Iako je cilj Crvene pravde bio da se atentatima primora vlast da povuče “Obznanu”, ona je atentat na Milorada Draškovića uzela kao opravdanje da 2. avgusta 1921. godine, donese “Zakon o zašiti države” kojim je politiku KPJ ocjenila protivdržavnom i zabranila njeno legalno djelovanje.
